راهکار های تحقق سبک زندگی اسلامی / علامه مصباح یزدی
به
گزارش پایگاه اطلاع رسانی آثار آیت‌الله مصباح یزدی، ایشان در مصاحبه با
برگزارکنندگان همایش ملی سبک زندگی در پاسخ به چیستی مفهوم سبک زندگی
اسلامی گفت: واژه سبک زندگی که به عنوان یک واژه کلیدی در ادبیات امروزین
مطرح شده است به لحاظ لغوی و موارد استعمال بسیار گسترش یافته است و به
رفتارهای خاصی که فرد برای زندگی خود انتخاب می‌کند تا رفتارهای خانوادگی،
محلی، شهری، کشوری و بین‌المللی قابل اطلاق است. از این جهت می‌شود سبک
زندگی را به ویژگیهای رفتاری انسان تعریف کرد و به حسب اختلاف ویژگی‌ها،
سبکهای متعددی را در نظر گرفت.
آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به تقسیم‌بندی‌ها و برشمردن زوایای مختلف سبک زندگی، گفت: نخستین تقسیم‌بندی از لحاظ گستره متعلق است که سبک زندگی فرد، خانواده، یک گروه خاص، اهل یک شهر و منطقه، تا سبک زندگی بین‌المللی را شامل می‌شود. این تقسیم‌بندی در مردم شناسی به کار می‌رود و خود به خود بار ارزشی مثبت یا منفی ندارد و به صورت توصیفی بیان می‌کند که اهل هرمنطقه‌ای چه ویژگی رفتاری دارند.
ایشان در ادامه افزود: تقسیم‌بندی دیگر به لحاظ عواملی است که در ویژگیهای سبک زندگی مؤثر هستند. این عوامل عبارتند از: عوامل طبیعی، اقلیمی و جغرافیایی، و عوامل اجتماعی و تاریخی، و نیز عوامل فرهنگی که به نوعی عوامل ارزشی محسوب می‌شوند.
آیت‌الله مصباح یزدی قسم سوم را ارزشی دانست و بیان کرد: در این منظر، روشهای زندگی جوامع مختلف بررسی و ارزش‌گذاری می‌شود که نتیجه آن، به انتخاب روش خوب منتهی می‌شود. آنچه امروز با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری مورد نظر است، منظر سوم است. در این دیدگاه فقط بحث توصیفی و تاریخی نیست؛ بلکه منظور این است که ما سبکهای زندگی را با معیار و سنجش اسلام بررسی و ارزش‌یابی کنیم.
ایشان ادامه داد: در سبک زندگی اسلامی، سبک زندگی یک فرد منظور نیست؛ بلکه منظور یک رفتار اجتماعی و جمعی است. حال آن‌که در اجتماع نیز تمام افراد ملحوظ نیستند، بلکه یک روش غالب و رایج مورد بحث قرار می‌گیرد. کلمه اسلامی نیز تصریح می‌کند که معیار ما مشخص است و ما از دیدگاه ارزشی بحث می‌کنیم و می‌خواهیم ببینیم که چه سبکی درست است و باید داشته باشیم و چه سبکی غلط است و باید از آن دوری کنیم.
آیت‌الله مصباح یزدی ضوابط ارزش‌یابی به منظور تهیه سبک زندگی اسلامی را دارای متد خاص دانست و گفت: این‌که چه ارزش‌هایی موجود و چه سبک‌هایی در زندگی ما معمول است، نیازمند یک تحقیق جامعه‌شناختی است که باید با متد خاص خود صورت گیرد؛ اما این‌که بدانیم ارزش‌های اسلامی که معیار سنجش است، چیست، این را نمی‌توان با این متد معین کرد.
ایشان در ادامه افزود: پس از این‌که سبک زندگی رایج جامعه را دانستیم، باید ببینیم که این سبک با سبک زندگی اسلامی و ارزش‌هایی که اسلام در رفتار معتبر می‌داند مطابقت دارد یا ندارد و برای آنچه با آن مطابقت ندارد چاره‌جویی کرد تا کمبودهای آن جبران شود و مردم به سوی آن حرکت کنند.
پرسش: به نظر بسیاری از مسؤولان و اندیشمندان، نخستین و اساسی‌ترین گام برای معرفی مدل و ساختار سبک زندگی اسلامی باید از سوی طلاب و حوزه‌های علمیه برداشته شود. به نظر شما برای نظریه‌پردازی درباره سبک زندگی اسلامی چه کارهایی باید انجام داد؟
آیت‌الله مصباح یزدی به عنوان تصویری کلی از تفکر درباره سبک زندگی اسلامی گفت: به طور کلی ما باید بدانیم چه چیزهایی را باید بررسی کنیم تا بتوانیم طرحی را برای سبک زندگی اسلامی معرفی کنیم و سپس به دنبال عوامل مناسب برای اجرایی شدن آن باشیم.
ایشان مفهوم سبک زندگی اسلامی را که در فرمایشات مقام معظم رهبری آمده است بسیار گسترده و وسیع دانست و تأکید کرد: استنباط بنده از فرمایشات رهبر معظم انقلاب این است که گستره این مهم بسیار وسیع است، اما زاویه بحث ارزشی و معیار ارزشی آن نیز اسلام است. با توجه به پسوند اسلامی ما باید همه مسایل را از دیدگاه ارزشی، نه صرفاً عوامل طبیعی و اقلیمی، بررسی کنیم. در واقع، ما می‌خواهیم ببینیم انسان‌ها براساس نظام ارزشی خودشان چه سبک زندگی را باید داشته باشند و چون نظام ارزشی ما نظام ارزشی اسلام است، باید براساس این نظام رفتارهای خانوادگی تا بین‌المللی موجود را بررسی کنیم.
استاد حوزه علمیه تأکید کرد: برای این‌که در جهت منویات رهبری اقدامی درخور انجام دهیم، باید دو نوع فعالیت و برنامه‌ریزی داشته باشیم. نخست برنامه کوتاه‌مدت و دوم، برنامه بلندمدت.
ایشان در برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت، ضرورت و امکان حل مهم‌ترین مسایل را حایز اهمیت دانست و گفت: در این برنامه‌ریزی باید اهم مسایل گلچین شود و حداکثر در مدت 2 یا 3 سال نتیجه‌ای ارایه شود.
آیت‌الله مصباح یزدی گفت: وقتی ما بپذیریم که باید سبک زندگی را براساس ارزش‌های اسلامی بررسی کنیم، باید چند نوع مطالبه داشته باشیم. نخست، توصیف وضع موجود. دوم، طراحی وضع مطلوب و سوم، راهی را که باید پیمود.
ایشان تحقق مطالبه نخست را کار جامعه‌شناسان آگاه به ارزش‌های اسلامی دانست و افزود: می‌توان مجموعه‌ای محدود به عنوان مجری طرح در نظر گرفته شوند که به هر دو حوزه معرفی اشراف داشته باشند، یعنی هم در حوزه جامعه‌شناختی و هم در توصیف وضع موجود نسبت به ارزش‌های اسلامی خبره باشند.
آیت‌الله مصباح یزدی تحقیقات میدانی بر اساس واقعیات عینی جامعه را مورد تأکید قرار داد و گفت: برای نظریه‌پردازی در باره واقعیات جامعه باید به درستی از وضعیت عینی و نقاط ضعف و قوت جامعه آگاهی داشته باشیم؛ چراکه در غیر این‌صورت نظریه‌پردازی ما ذهنی خواهد بود.
ایشان در ادامه خاطر نشان کرد: از آن‌جا که مسایل ارزشی به ویژگیهای رفتار فردی و اجتماعی انسان‌ها مربوط است، این مسایل شامل مسایل فقهی و اخلاقی نیز می‌شود که باید از دانشمندان اسلامی که در فقه و مبانی ارزشی آن یعنی اخلاق اسلامی خبره هستند در بررسی طرح مشارکت داشته باشند؛ چراکه اگر فقط به دانشمندان فقه اکتفا کنیم به نتیچه مطلوب نمی‌رسیم.
آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به این‌که هنوز درباره مبانی احکام از دیدگاه ارزش‌های اخلاقی فعالیت‌های کافی صورت نگرفته است، گفت: آیاتی که درباره عرفی‌ترین مسایل در قرآن آمده، متضمن مسایل اخلاقی است و به تعبیری، بسیاری از مسایل اسلامی بیش از آن‌که فقهی باشد اخلاقی است.
وی شناخت و مبنا قراردادن ارزش‌هایی که پشتوانه احکام فقهی یا ضوابط حاکم بر آن‌هاست و یکی از ادله فقه به شمار می‌رود را همان برنامه بلندمدت دانست و تأکید کرد سبک زندگی صحیح اسلامی باید با آن ارزش‌ها سنجیده شود.
پرسش: وظایف نهادهای مختلف اجتماعی و حکومتی از قبیل: حوزه‌های علمیه، صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و... برای ایجاد سبک زندگی اسلامی چگونه است و چگونه باید باشد؟
آیت‌الله مصباح یزدی گفت: پس از این‌که محققان ضوابط حاکم بر رفتار جامعه اسلامی در عرصه‌های مختلف را تعیین کردند و با توجه به نقطه‌ضعف‌های وضع موجود در صدد ارایه راهکار برای رسیدن به اهداف مطلوب برآمدند، نوبت این است که بدانیم باید با چه نهادی مشارکت داشته باشیم و آن نهاد چه مسؤولیت خاصی را باید عهده‌دار شود.
ایشان ادامه داد: روشن است که قانونی‌شدن طرح برای رسمیت یافتن و اجرایی شدن از طریق شورای عالی انقلاب فرهنگی و کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی است و باید نهادهایی چون حوزه‌های علمیه، صدا و سیما، وزارت آموزش و پرورش و علوم و... از طریق تهیه و تدوین کتب درسی و سیاست‌گذاری برای تهیه پایان‌نامه‌های مرتبط مشارکت داشته باشند، اما این یک برنامه بلندمدت و زمان‌بر است.
آیت‌الله مصباح یزدی در ادامه تأکید کرد: در حال حاضر نمی‌توان منتظر شد تا نظریه‌پردازی و برنامه‌سازی جامعی برای اجرا فراهم شود. برای این‌که به نیازهای فوری و ضروری جامعه پاسخ داده شود، باید گروهی مسایل را اولویت‌بندی کنند و آن‌هایی را که تأثیر بیشتری بر فرهنگ و رفتار جامعه دارند گلچین و بررسی کنند.
ایشان با بیان ویژگیهای این گروه خاطر نشان کرد: باید از گروهی بهره جست که از آمادگی و جامعیت نسبی برخوردار باشند تا بتوانند به طور موقت برنامه‌ریزی و نظریه‌پردازی کنند. این گروه باید با فقه و اخلاق اسلامی به عنوان نظام ارزشی اسلام و نیز با سازوکارهای اجتماعی که در علوم بحث شده است آشنایی داشته باشند.
آیت‌الله مصباح یزدی با توجه به آشنایی طلاب علوم دینی با مبانی ارزشی اسلام، مسؤولیت و وظایف آنان را سنگین‌تر و بیشتر دانست و گفت: برای این‌که کار علمی براساس شرایط عینی جامعه ارایه شود باید از اساتید دانشگاهی نیز بهره جست و بین نهادهای حوزوی و دانشگاهی از ابتدا همکاری وجود داشته باشد؛ چراکه اگر بخواهیم یکی از نهادها را نادیده بگیریم کار به سامان نخواهد رسید.
ایشان تشکیل ستادی از برجستگان حوزه و دانشگاه برای برنامه‌ریزی مسایل ضروری و مهم‌تر را بهترین راه هماهنگی فعالیت‌ها، کمک به برنامه‌ریزی بلندمدت و داشتن ضمانت اجرایی دانست.
پرسش: در شورای عالی انقلاب فرهنگی کمیسیون و ستاد مرکزی سبک زندگی تشکیل شده است. توصیه حضرتعالی چیست؟
آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به تجربه تلخ نظریه‌پردازی‌های منعزل از واقعیت جامعه، متوقف ماندن طرح اسلامی شدن دانشگاه‌ها با توجه به تأکیدات امام و مقام معظم رهبری، طرح عفاف و حجاب و طرح رسانه‌ها را از این دست دانست و گفت: تا عزم ملی و مطالبه عمومی نباشد کاری از پیش نمی‌رود. تجربه نشان داده این کارها زمانی به ثمر می‌نشیند که مردم، خود ضرورت آن را درک و آن را مطالبه کنند.
ایشان به عنوان ارایه راهکار برای افزایش مطالبات مردمی افزود: وظیفه طلاب علوم دینی، تهییج و آگاهی‌بخشی به مردم از طریق سخنرانی‌ها، کتاب‌ها، مقالات و منبرها است و این همان کاری است که امام درباره اصل انقلاب انجام دادند، یعنی مردم که به صحنه بیایند، خواص هم تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
آیت‌الله مصباح یزدی در پاسخ به این پرسش که علی‌رغم فهم رفتار صحیح، با وضع موجود چه کنیم؟ گفت: وقتی اطلاعات صحیح از وضع موجود به دست آمد و نظام ارزشی اسلامی مربوط به رفتارهای اجتماعی تبیین شد، نوبت به اجرایی شدن آن می‌رسد. این‌که برنامه‌ریزی ایده‌آل چه باید باشد و برای نزدیک شدن به آن وضع مطلوب چه راهی را باید پیمود، مربوط به مدیریت جامعه است.
ایشان با اشاره به سبک مدیریت پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله و اهل‌بیت علیهم‌السلام گفت: تدریج در حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب یک اصل است و برنامه‌ریزی اجرایی متناسب با شرایط زمان و مکان می‌خواهد. اگر از همان ابتدا پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله تمام دستورات دینی را مطرح می‌کرد، آیا اسلام در جامعه نهادینه می‌شد؟
آیت‌الله مصباح یزدی با بیان دستورالعملی از آیت‌الله بجهت(ره) برای تعامل با اهل سنت در جهت ترویج معارف شیعه تأکید کرد: برای اجرای برنامه‌ها در جامعه باید از جایی شروع کنیم که حق باشد و امکان تحقق و اجرای آن بیشتر باشد و این‌ها اولویت‌هایی است که در مدیریت کار باید لحاظ شود.
آیت‌الله مصباح یزدی چند معیار کلی برای لحاظ اولویت در برنامه اجرایی برای تحقق سبک زندگی اسلامی را حایز اهمیت و در خور توجه دانست و گفت: نخستین عنوانی که باید روی آن کار کرد و از آن بهره جست، تقویت عواطف دینی است.
ایشان عشق به اهل‌بیت علیهم‌السلام و به ویژه امام حسین علیه‌السلام را در جامعه ما به عنوان بزرگ‌ترین عامل تحولات مطلوب برشمرد و گفت: باید در آموزش‌ها و تربیت‌های تمامی سطوح جامعه، علاقه به اهل‌بیت علیهم‌السلام و تقویت این رابطه مورد توجه قرار گیرد که این امر بسیار نتیجه‌بخش و کارساز است.
عضو خبرگان رهبری، از عشق مردم به رهبران دینی به عنوان برگی دیگر از عوامل تقویت عواطف دینی یاد کرد و گفت: پیشرفت انقلاب اسلامی و خنثی شدن تمامی فتنه‌ها در سایه عشق مردم به امام و مقام معظم رهبری است.
آیت‌الله مصباح یزدی بر دلسوزی برای محرومان جامعه به عنوان یک معیار کلی دیگر تأکید کرد و آن را در جهت پیشرفت برنامه‌ها و توجه مردم به اسلام و انقلاب حایز اهمیت دانست و گفت: امام در برنامه‌های خود همواره بر حمایت از مستضعفان، محرومان و پابرهنه‌ها تأکید می‌کرد و امروز نیز رهبری برای رفع نیازمندی‌های محرومان جامعه بارها با مسؤولان اتمام حجت کرده‌اند.
ایشان افزود: علت این‌که مذهب کمونیسم علی‌رغم مخالفت با ادیان توانست حدود 80 سال بر نیمی از جهان حکومت کند، همین شعار بود.
آیت‌الله مصباح یزدی در پایان، ترویج فرهنگ خیرخواهی و انسان‌دوستی و تقویت عواطف انسانی را روش موفق و تجربه شده همه پیامبران، اولیا، صالحان و مصلحان دانست و خاطرنشان کرد: این روحیه خیرخواهی برای همه، گذشت از قصورها و تقصیرهای دیگران، نادیده گرفتن نقاط ضعف یکدیگر در هر زمان، قشر و حتی نهادی می‌تواند کار ساز باشد و به عنوان یک معیار کلی دیگر در تحقق سبک زندگی اسلامی در نظر گرفته شود که یکی از بزرگ‌ترین عوامل موفقیت امام و مقام معظم رهبری، مهربانی آنان است که نمونه کامل‌تر و متعالی‌تر آن در امیر مؤمنان علیه‌السلام وجود داشت.
